Canlıların Sınıflandırılması
- Sınıflandırma, canlıların akrabalık derecelerine göre gruplandırılmasıdır
Sınıflandırma çeşitleri şunladır;
Yapay sınıflandırma: Analog organ (görev benzerliği) dikkate alınır.
Doğal sınıflandırma: Homolog organ (yapısal benzerlik) dikkate alınır.
Taksonomik sınıflandırma birimleri: Tür – Cins – Aile (familya) – Takım – Sınıf – Şube – Alem
Türden aleme doğru gidildikçe;
- Akrabalık derecesi azalır
- Homolog organ benzerliği azalır
- Ortak gen sayısı azalır
- Canlı çeşitliliği artar
Tür: Aralarında nesiller boyu verimli döl verebilen canlı grubudur.
- Türün tüm sağlıklı bireylerinin kromozom sayısı aynıdır
- Farklı canlı türleri aynı sayıda kromozom sayısına sahip olabilir
İkili (binomial) adlandırma
Adlandırma yöntemi: Türün ait olduğu cins + nitelendirme
Örnek-1: Felis tigris (kaplan) ile Felis leo (aslan) aynı cinstedir.
Örnek-2: Morus alba (beyaz dut) ile Pinus alba (beyaz çam) yakın akraba değildir.
CANLILAR
Prokaryotik canlı alemleri: Arke, Bakteri
Ökaryotik canlı alemleri: Protista, Bitki, Mantar, Hayvan
Prokaryotik Canlılar
- Çekirdek ve zarlı organelleri yoktur
- Tamamı tek hücrelidir
- Hücreleri çeperlidir
- Depo polisakkaritleri glikojendir
1- Arke
- Zorlu (ekstrem) ortam şartlarına dayanıklıdır
- Genetik materyali protein ile çevrilidir
- Çoğu kemosentetiktir. Fotosentez yapan türleri yoktur
- Tek katlı hücre zarı yapısına sahiptir
- Parazit özellik gösteren türleri yoktur
2- Bakteri
- Genetik materyali protein ile çevrili değildir
- Olumsuz ortam şartlarında kendini korumaya alabilir (endospor)
- Fotosentez yapabilen türlerinde klorofil vardır
- Yararlı (yoğurt maya bakterisi) veya zararlı (tifo, verem hastalığı) türleri vardır
- Ayrıştırıcı (saprotrof) türleri vardır. Madde döngüsüne katkı sağlar
- Bazı türlerinde halkasal yapılı (plazmit) DNA vardır
- Kemosentez yapan türlerine (nitrobacter, nitrosomonas) rastlanır
- Konjugasyon yapan türleri arasında pilus oluşumu görülür
Ökaryotik Canlılar
- Çekirdek ve zarlı organeli olan hücre yapısına sahiptirler
- Tek veya çok hücreli türleri vardır
1-Protista
- Birçoğu tek hücreli olsa da çok hücreli (alg) türlerine rastlanır
- Çoğu glikojen depolasa da yeşil algler nişasta depolar
- Çoğu hücre çeperine sahip olmasa da algler hücre çeperine sahiptir
- Sucul ortamda yaşarlar. Tatlı suda yaşayan türlerinin çoğunda kontraktil koful vardır
a- Kamçılı
Öglena
- Hem üretici (kloroplasta sahip) hem de tüketicidir
- Kamçısını hareket etmek ve beslenmek için kullanır
b- Silli
Paramesyum
- İki adet çekirdeğe sahiptir
- Konjugasyon yapar
- Ağız yapısı ile beslenir
- Silleri ile hareket eder
c- Kök ayaklı
Amip
- Yalancı ayak yapısı ile hareket eder ve beslenir (fagositoz)
- Parazit türleri (dizanteri hastalığı) vardır
d- Sporlu
Plazmodyum
- Sıtma hastalığına sebep olur
- Hareket oluşumuna sahip değildir
- Parazit bir yaşam formudur
Cıvık mantar: Tek hücreli ve çok çekirdeklidir. Doğada ayrıştırıcı görev görür. Yalancı ayakları ile hareket eder.
2- Bitki
- Hücrelerinde nişasta depolar
- Selüloz yapılı hücre çeperine sahiptir
- İstisnalar hariç (canavar otu) fotosentez yapar (ototrof)
- Tamamı çok hücrelidir
- Pasif hareket eder
- Yaprak, çiçek, gelişmiş kök ve tohum bitkilere özgü oluşumlardır
a- Tek çenekli bitkiler
- Saçak kökleri vardır
- Çoğu otsu ve tek yıllıktır
- Yaprakları paralel damarlıdır
- Gövdede yaş halkası yoktur
- İletim demetleri düzensizdir
b- Çift çenekli bitkiler
- Kazık kökleri vardır
- Çoğu odunsu ve çok yıllıktır
- Yaprakları ağsı damarlıdır
- Gövdede yaş halkası vardır
- İletim demetleri düzenlidir
3-Mantar (fungi)
- Tamamı heterotroftur
- Hücrelerinde glikojen depolar
- Kitin yapılı hücre çeperine sahiptir
- Ayrıştırıcı veya parazit türleri vardır
- Kök, yaprak, çiçek veya tohum oluşumlarına sahip değildir
- Sporla (küf) veya tomurcuklanma (maya) ile çoğalan türleri vardır
- Miselyum, hif oluşumları mantarlara özgüdür
4- Hayvan
- Tamamı heterotrof beslenen canlılardır
- Tüm türleri çok hücrelidir
- Hücrelerinde glikojen depolar
- Büyük çoğunluğu aktif hareket eder
a- Omurgasızlar
- Kemik veya kıkırdak yapılı iç iskelete sahip değildir
- Büyük çoğunluğu açık dolaşıma sahiptir
Sünger
- Ilıman tuzlu su bölgelerinde yaşar. Özelleşmiş organ yapısına sahip değildir
Sölenter
- Tuzlu su canlılarıdır. Denizanası, hidra sölenter örnekleridir
- Sinirsel oluşumun görüldüğü ilk hayvan grubudur
Solucan
- Gelişmişlik sıralaması, yassı à yuvarlak à halkalı şeklindedir
- Gelişmiş bir rejenerasyon yeteneğine sahiptirler
- Halkalı solucanda deri solunumu ve kapalı dolaşım görülür
Yumuşakça
- Midye, istiridye gibi kabuklu örnekleri vardır
- Ahtapot ve mürekkep balığı gibi kapalı dolaşıma sahip türleri vardır
Eklembacaklı
- Çok ayaklı (çıyan), kabuklu (yengeç), araknit (örümcek) ve böcek (arı) bu sınıfın takımlarıdır
Böcek
- Kitin yapılı dış iskelete sahiptir
- Borucuk sisteminden oluşan trake solunumu yapar
- Yumurtadan çıkan larva daha sonra ergin bireye dönüşür (başkalaşım / metamorfoz)
b- Omurgalılar
- Sırt bölgesinde sinir şeridi vardır
- Kıkırdak veya kemik yapılı iç iskelete sahiptir
- Tamamı kapalı dolaşıma sahiptir
- Boşaltım organları böbrektir
- Kanlarında hemoglobin bulunur
Balık
Kalp: 2 odacıklı
Kan: Kirli
Vücut sıcaklığı: Soğukkanlı
Üreme: Dış döllenme, dış gelişme
Solunum: Solungaç
Boşaltım ürünü: Amonyak
Özel: Pul, yüzgeç
İki yaşamlılar (amfibi)
Kalp: 3 odacıklı
Kan: Karışık
Vücut sıcaklığı: Soğukkanlı
Üreme: Dış döllenme, dış gelişme
Solunum: Larva – Solungaç, Ergin – Akciğer ve deri
Boşaltım ürünü: Larva – Amonyak, Ergin – Üre
Özel: Başkalaşım (metamorfoz)
Sürüngen
Takımları: Yılan, kaplumbağa, kertenkele ve timsah
Kalp: 3 odacıklı (timsahın kalbi 4 odacıklı)
Kan: Karışık
Vücut sıcaklığı: Soğukkanlı
Üreme: İç döllenme, dış gelişme
Solunum: Akciğer
Boşaltım ürünü: Ürik asit
Özel: Keratin pul, yarım perdeli kalp
Kuş
Kalp: 4 odacıklı
Kan: Temiz
Vücut sıcaklığı: Sıcakkanlı
Üreme: İç döllenme, dış gelişme
Solunum: Akciğer (Hava kesecikleri var)
Boşaltım ürünü: Ürik asit
Özel: Tüy, gaga, pençe, taşlık
Memeli
Kalp: 4 odacıklı
Kan: Temiz
Vücut sıcaklığı: Sıcakkanlı
Üreme: İç döllenme, iç gelişme (plasentalı)
Solunum: Akciğer (alveol var)
Boşaltım ürünü: Üre
Özel: Kıl, süt bezi, yavru bakımı, kaslı diyafram, çekirdeksiz alyuvar
VİRÜS
- Zorunlu hücre içi parazitidir
- Hücre dışında kristal haldedir
- Girdiği hücre veya organizmaya zarar verir
- DNA veya RNA’ ya sahiptir
- Antibiyotikten etkilenmez
Canlılık özellikleri
- Çoğalır
- Nükleik asite sahiptir
- Enzim kullanır
- Mutasyon geçirir
Cansızlık özellikleri
- Hücresel değildir
- Metabolizması yoktur
- Hücre dışında kristal formdadır
- Hücresel solunum, boşaltım ve beslenme görülmez
Not: Virüs girdiği hücrenin ribozom, aminoasit, nükleotit ve ATP’sini kullanır.
Ayrıntılı bilgi için tıklayın.