Canlıların Temel Bileşenleri

Konu Özeti PDF 

 

Ototrof: Üreticiler, Heterotrof: Tüketiciler

İnorganik besinler

• Enerji vermez
• Sindirilmez
• Hazır alınır
• Su, mineral, tuz

Organik besinler

• Üreticiler tarafından üretilir.
• Karbonhidrat, lipit, protein, vitamin

Monomer: Yapıtaşı (glikoz, yağ asidi, aminoasit, nükleotit). Emilimi için sindirime ihtiyaç duymaz.

Polimer: Tek tip monomerden oluşan zincir (polipeptit, polisakkarit, nükleik asitler).

 

Dehidrasyon: İki monomerin birleşme tepkimeleri. Açığa su çıkar ve enerji harcanır.

Hidroliz: İki monomer arasındaki bağın koparılması. Su harcanır. Sindirim olayları.

 

Kullanım sırası: Karbonhidrat  à Lipit  à  Protein

Enerji verme miktarı sıralaması: Karbonhidrat < Protein < Lipit

Vücutta bulunma miktarı sıralaması: Karbonhidrat < Lipit < Protein

 

İNORGANİK BESİNLER

 

SU

• Çözücü (sindirim)
• Seyreltici (kan)
• Boşaltım (idrar, terleme)
• Öz ısısı yüksek
• Donduğunda hafifler
• Kohezyon (Bitkide iletim)

 

 MİNERAL

Sıvı ortamların (kan, doku sıvısı) ozmotik basıncını ayarlar.

    

Ca: Kemik ve dişlerin yapısında yer alır ve kanı pıhtılaşmasında rol alır.

Mg: Kas kasılmasında etkilidir.

Fe: Solunum gazı taşınmasında rol alır. Hemoglobin’in hemo bölümünde bulunur.

Na – K: Nöronlarda uyartı (impuls) iletiminde rol alırlar.

N: DNA, RNA, ATP ve protein yapısında yer alır.

 

TUZ

Asidik ve bazik moleküllerin birleşmesi sonucu oluşur.

 

ORGANİK BESİNLER

 

KARBONHİDRAT

Yapısında yer alan monomer ve karbon sayısına göre sınıflandırılır.

 

1. Monosakkarit (tek şekerli)

      5 karbonlu (pentoz) (C₅H₁₀O₅)

• Yapısal. Enerji verme amaçlı kullanılmaz.
• Riboz: RNA ve ATP moleküllerinde bulunur.
• Deoksiriboz: DNA molekülünde bulunur.

      6 karbonlu (heksoz) (C₆H₁₂O₆)

• Glikoz: Bitkisel ve hayvansal
• Galaktoz: Bitkisel ve hayvansal
• Fruktoz: Bitkisel

2. Disakkarit (iki şekerli)

      İki monosakkaritin glikozitik bağ ile birleşmesi sonucu oluşur.

• Maltoz: Glikoz + Glikoz (bitkisel)
• Laktoz: Glikoz + Galaktoz (hayvansal)
• Sükroz (sakkaroz): Glikoz + Fruktoz (bitkisel)

 

3. Polisakkarit (çok şekerli)

      Çok sayıda glikoz’un birleşmesi sonucu oluşur.

 

a. Depo polisakkarit

      Nişasta: Bitki hücrelerinde glikoz’un depo şeklidir.

      Glikojen: Hayvan, mantar, bakteri ve arke hücrelerinde glikoz’un depo şeklidir.

 

b. Yapısal polisakkarit

Selüloz: Bitki hücresi çeperinin yapısını oluşturur. Sindirimi çok zordur.

Kitin: Yapısında azot elementi bulunur. Mantar hücresi çeperi ve böcek dış iskeletinde bulunur.

 

LİPİT

• Enerji verici, düzenleyici ve yapısal.
• Soğuktan ve darbelerden korur.
• Hidrojen oranı çok olduğundan hafiftir.

Yağ asitleri lipitlerin yapıtaşıdır.

1. Doymuş yağ asitleri: Yeterli sayıda hidrojen içerir. Hayvansal kaynaklı ve oda sıcaklığında katıdır (tereyağ).

2. Doymamış yağ asitleri: Yeterli sayıda hidrojen içermez. Bitkisel kaynaklı ve oda sıcaklığında sıvıdır (zeytinyağı).

• Margarin: Katılaştırılmış bitkisel yağdır. İşlem gördüğü için işlenmiş (trans) yağdır.

Temel (esansiyel yağ asitleri): Vücudumuzda üretilemeyip hazır alınması gereken yağ asitleridir (omega 3 ve 6).

 

Lipit çeşitleri

 1. Trigliserit (nötral yağ)

      Üç yağ asidi ve bir gliserol’ün üç adet ester bağı ile birleşmesi sonucu oluşur. Enerji verme

      amaçlı kullanılır.

 

2. Fosfolipit

      İki yağ asidi, bir gliserol ve bir fosfat’ın birleşmesi sonucu oluşur. Yapısaldır (hücre zarı).

 

3. Steroit

Bazı hormonların (kortizol, östrojen) yapısını oluşturur (düzenleyici).

Kolesterol:, hayvansal hücrelerin hücre zarında yer alır. Zara esneklik kazandırır.

 

PROTEİN

• Yapıtaşı aminoasittir.
• 20 çeşit aminoasit vardır.
• 8 aminoasit çeşidi insan vücudunda üretilemediğinden hazır alınır (esansiyel aminoasitler).
• Aminoasitler, aralarında kurulan peptit bağı ile birleşir.
• Çok sayıda aminoasit’in birleşmesi sonucu oluşan polipeptit zincirlerinin işlev kazanması sonucu oluşur.

Denatürasyon: Yüksek sıcaklığa maruz kalan proteinlerin polipeptit zincirine dönüşmesidir.           

• Denatüre olan proteinin peptit bağı sayısında değişme görülmez.
• Amioasit çeşidi, sırası ve sayısı iki polipeptit zincirinin birbirinden farklı olmasında etkilidir.

Protein yapılı maddeler ve görevleri

Antikor: Savunma

Hemoglobin: Solunum gazı taşıma

Fibrinojen: Kanı pıhtılaştırma

Enzim: Biyokimyasal tepkimeleri hızlandırma

Hormon: Homeostaziyi düzenleme

Aktin – Miyozin: Kas kasılması

Heparin: Kanın damarda pıhtılaşmasını engelleme

Histamin: Damar geçirgenliğini ayarlama

 

VİTAMİN

• Düzenleyici
• Sindirilmeden kana geçer
• Enerji vermez
• Bir vitaminin eksiklini başka bir vitamin gideremez
• İnsan vücudunda hiçbir vitamin sıfırdan üretilemez.
• Provitamin-D deride D vitaminine, provitamin-A karaciğerde A vitaminine dönüşür.
• Yağda çözünen vitaminler aynı zamanda vücutta depolanır. A, D, E ve K

• Suda çözünen vitaminlerin fazlası idrar ile atılır. Bu yüzden eksiklikleri daha çabuk B ve C vitaminleri.
• B ve K vitaminleri kalınbağırsakta yer alan simbiyotik bazı bakteriler tarafından üretilir.
• Gereksiz yere antibiyotik kullanımı bu bakterilerin azalmasına ve buna bağlı olarak B ve K vitamini eksikliğine yol açar.

Ayrıntılı bilgi için tıklayın.