KALITIM

Konu Özeti PDF

• Kalıtımdan söz ediliyorsa söz konusu üreme şekli eşeyli üremedir.
• Kromozomlar üzerinde yer alan genlerin yeni nesillere aktarılması bu genlerin kalıtılmasıdır.
• Diploit (2n) bir birey sahip olduğu genlerin yarısını dişi, diğer yarısını erkek bireyden alır.
• Alel gen: Biri dişiden diğeri erkekten gelen ve aynı karakterin kalıtımından sorumlu gen çifti.
• Karakter kavramı, özellik kavramını kapsar. Örneğin göz rengi karakterinin mavi, ela, kahverengi gibi özellikleri vardır.

• Fenotip: Gen yapısına bağlı olarak bir özelliğin ortaya çıkması.
• Genotip: Bir bireyin ata bireyden kalıtım yolu ile aldığı genlerin tümü.
• Fenotip, genotip tarafından belirlenir.

• Homozigot birey: Aynı karakterin aynı özelliğini kalıtan genlere sahip birey (AA veya aa).
• Heterozigot birey: Aynı karakterin farklı özelliklerini kalıtan genlere sahip olan karakter (Aa).

• Baskın (dominant) gen: Eş baskın olmayan bir karakterde her durumda (AA veya Aa) fenotipte kendini ortaya çıkaran gen.
• Çekinik (resesif) gen: Eş baskın olmayan bir karakterde ancak homozigot (aa) olması durumunda fenotipte kendini gösterebilen gen.

• Bağlı gen: Aynı kromozom üzerinde taşınan genler.
• Bağımsız gen: Farklı kromozomlarda taşınan genler.

 

 Gamet Çeşidi

•  Aynı gen üzerinde yer alan genler bağlı olduğundan bu genlerin gamet çeşitliliği üzerinde sınırlı etkileri vardır.
• Homozigot karakterlerin gamet çeşidi üzerinde etkisi yoktur.
• Heterozigot karakterler bağımsız olmaları durumunda gamet çeşitlenmesinde etki gösterir.
• Krossing over, bağlı genleri bağımsız hale getirerek gamet çeşitliliğini arttırır.

 

Mendel Genetiği

• Mendel genetiğinde bağlı gen, eş baskınlık, çok alellilik kavramları dikkate alınmamıştır.

 

Mendel Yasaları

• Bağımsız dağılım
• Eşit ayrışma
• Benzerlik

Kontrol Çaprazlama

• Genotipi bilinmeyen baskın fenotipli bireyin heterozigot mu, homozigot mu olduğunu anlamak için yapılan çaprazlamadır.
• Fenotipi bilinmeyen birey o karakter bakımından çekinik olan birey ile çaprazlanır.
• Çaprazlama sonucunda çekinik bireylerin oluşması durumunda tespit edilmek istenen bireyin heterozigot genotipe sahip olduğu anlaşılır.

 

Çaprazlamalar (hibritleştirme)

• Mendel’in çalışmalarında kullandığı yöntemdir.
• Monohibrit çaprazlama: Tek karakter bakımından gerçekleştirilen çaprazlama.
• Dihibrit çaprazlama: İki karakter bakımından gerçekleştirilen çaprazlama.

 

Eş Baskınlık (kodominantlık)

• Bir karakteri oluşturan genlerin birbirlerine üstünlük sağlayamadığı özel bir durumdur.
• İki gen bir araya geldiğinde üçüncü bir fenotip ortaya çıkar.
• M – N kan grubu sisteminde M ve N genleri eş baskındır.
• İki eş baskın birey çaprazlandığında, çaprazlamanın sonucunda fenotip ve genotip oranları aynı çıkmaktadır.

 

Çok Alellilik

• İkiden fazla gen ile kalıtılan karakterler çok alelli karakterlerdir.
• Örneğin, kan grubu karakterini üç farklı gen kalıtır (A – B – 0).
• Çok alelli karakterlerde genotip çeşidi, Gen sayısı x (Gen sayısı + 1) / 2 formülü ile bulunur.
• Karakter çok alelli de olsa bir bireyde genlerden yalnızca ikisi

 

Kan Grupları

• Kan grubu karakteri hem çok alelli hem de eş baskın (A=B > 0) bir karakterdir.
• Kan grubu antijeni alyuvar zarında, antijene karşı oluşan antikor ise kan plazmasında yer alır.
• A grubunda A, B grubunda B, AB grubunda ise AB antijeni varken, O kan grubunda antijen yoktur.
• A grubu B, B grubu A, O grubu AB antikoru üretirken, AB grubu antikor üretmez.
• Aglütinasyon (Çökelme): Alyuvarların bir araya gelerek topaklanmasıdır.

Rh Faktörü

• Rh faktörü baskın gen ile kalıtıldığından insanların çoğu Rh pozitiftir.
• Kan uyuşmazlığı, annenin Rh –, babanın Rh + ve ilk çocuğun Rh + olması şartı ile ikinci çocuğun da Rh + olması durumunda ortaya çıkar.

 

 Eşeye Bağlı Kalıtım

• İnsan 46 kromozoma sahip bir canlı türüdür.
• Tüm yumurta hücreleri 22+X şeklinde iken, bazı sperm hücreleri 22+X bazıları ise 22+Y şeklindedir. Bundan dolayı insanda cinsiyet sperm hücresi tarafından belirlenir.
• Dişi birey 44+XX, erkek birey 44+XY şeklinde ifade edilir.
• 44 kromozom vücut (otozomal) kromozomlarıdır. Bu kromozomlar dişi ve erkekte ortaktır.
• X ve Y kromozomları eşey (gonozomal) kromozomlardır. İnsanda cinsiyeti belirleyen bu kromozomlar ortak olan ve olmayan bölgelere sahiptir.

 X kromozomunun Y kromozomu ile homolog olmayan bölgesinden kalıtılan karakterler

• Kısmi renk körlüğü ve
• Her iki karakteri kalıtan genler çekiniktir ve yalnızca X kromozomunda kalıtılır.
• Dişi birey: X^RX^R à Normal, X^RX^r à Taşıyıcı, X^rX^r à Hasta
• Erkek birey: X^RY à Normal, X^rY à Hasta (Taşıyıcı erkek yoktur)
• Aynı durum hemofililik için de geçerlidir.

Y kromozomunun X kromozomu ile homolog olmayan bölgesinden kalıtılan karakter

• Kulak kıllılığı yalnızca erkek bireylerde görülür.
• Kulak kıllılığı Y kromozomunda çekinik gen ile kalıtılan bir karakterdir.

X ve Y kromozomlarının homolog bölgesinden kalıtılan karakterler

• Bu bölgeden kalıtılan hastalıklar ile ilgili soruları otozomal sorular gibi çözebilirsiniz.

 

Konu ile ilgili diğer kavramlar

Varyasyon: Canlı türlerinde görülen kalıtsal olan veya olmayan çeşitlilikler.

Adaptasyon:Değişken çevre koşullarına bağlı olarak canlı türlerinde meydana gelen kalıtsal olabilen değişimler. Kutup ayılarının beyaz kürk rengi.

Modifikasyon:  Değişken çevre koşulların bağlı olarak canlı türlerinde meydana gelen kalıtsal   ss  olmayan değişimler. Güneş ışığına maruz kalan derinin bronzlaşması.

Mutasyon: İç veya dış etkenlere bağlı olarak bireyin DNA’sında meydana gelen bozulmalar.

Mutajen: Mutasyona neden olan unsur. Radyoaktivite, zararlı gazlar.

Mutant: Mutasyona uğramış organizma.

Ayrıntılı bilgi için tıklayın.