Kas Sistemi

• Kaslar, miyofibril adını alan protein yapılı tellerden oluşur. Miyofibrillerin ince olanlarına aktin, kalın olanlarına miyozin denir.
• Kas dokuyu oluşturan hücrelerin sitoplazmasına sarkoplazma, zarına sarkolemma, mitokondrisine sarkozom, endoplazmik retikulumuna ise sakroplazmik retikulum denir.
• Kas dokuyu oluşturan hücreler bir araya gelerek kas demetlerini oluşturur.
• Kas demetlerini saran bağ dokuda, kas dokusunun ihtiyaç duyduğu oksijen ve besini getiren, dokuda oluşan atıkları uzaklaştıran bol miktarda kan damarı yer alır. Kas doku, uyarılabilmesini sağlayan sinir hücrelerine sahiptir.

Kas dokunun görevleri (2022 AYT)

• Kas doku hareket etme, peristaltik hareket (Yemek borusu, bağırsak), kan dolaşımı (Kalp kası), iç organları koruma (Karın kasları), soluk alma – verme (Kaburga kasları ve diyafram), göze giren ışık miktarını ayarlama (İris), çiğneme, dil hareketi, titreme (Vücut ısısını dengeleme) gibi vücut faaliyetlerinde etkin bir şekilde görev alır.

Kas çeşitleri

Kalp kası

• Kalp kası istemsiz ve düzenli çalışması açısından düz kaslara, yapısal açıdan çizgili kaslara benzer.
• Kalp kasını oluşturan iplikçiklerde enine bantlaşma vardır.
• Kalp kası, ortasında yer alan tek veya iki çekirdekli silindirik hücrelerden oluşur.
• Otonom sinir sistemi kontrolünde çalışan kalp kası hücreleri disk adını alan yapılarla birleşmiş ve bu bölgelerden dallanmıştır. Bu disk yapıları kalbe gelen elektriksel uyarıların yayılmasında görev alır.
• Kalp kası kasılması için gereken uyarıyı kendisi üretir (2018 AYT).

Düz kas

• Düz kaslar tek çekirdeği ortada, mekik biçiminde hücrelerden oluşur.
• Düz kaslardaki miyofibril yapılar hücreye paralel uzandığından düz kas çizgili görünüme sahip değildir.
• Düz kaslar otonom sinir sistemine bağlı olarak istemsiz, yavaş ve düzenli bir şekilde çalışır.
• Düz kaslar iç organların (Bağırsak, mide) yapısında, atar ve toplardamar çeperinde, yemek borusunda ve diyafram kası yapısında yer alır.

Çizgili kas

• Çizgili kaslar, kemikleri dıştan sararak iskelet hareketini sağladığından, iskelet kası olarak da adlandırılır.
• Çizgili kaslar çok çekirdekli silindirik yapılı hücrelerden oluşur.
• Çizgili kaslar somatik sinir sistemine bağlı çalıştığından istemli ve hızlı çalışır. Buna karşılık düz kaslara göre çabuk yorulur.

• Çizgili kasların yapısında yer alan miyoglobin proteinleri demir elementi içerdiğinden oksijen depolar. Miyoglobin çizgili kasların kırmızı renkte görünmesinin de nedenidir.
• Çizgili kas yapısında yer alan aktin iplikçikleri ince olduğundan açık, miyozin iplikçikleri ise kalın olduğundan koyu görünür.
• Aktin ve miyozinler çizgili kaslarda hücreye dik bir şekilde konumlandığından çizgili kaslar bantlaşmış yapıdadır.

Çizgili kasların kasılma ve gevşeme mekanizması (2021 AYT)

Kaslar işlevlerini kısaldıkları zaman gösterir. Kasların itme özellikleri yoktur. Kısalan kas tutunduğu yapıyı kendine çeker. Kayan filament modeline göre kasılma, miyofibril yapılı iplikçiklerin birbirleri üzerine kaymaları ile gerçekleşir.

• Çizgili kas kasıldığında sarkomerin sınırlarını belirleyen Z çizgileri birbirine yaklaşır ve sarkomerin boyu kısalır.
• Kasılma esnasında I bandı daralır, A bandında bir değişme olmaz, H bandı kısalır ve kaybolur.
• Kasılma sürecinde aktinler, miyozinlere doğru kayar fakat bu iplikçiklerin boyu değişmez.
• Çizgili kasları uyaran motor sinirlerin akson uçları çizgili kasta yer alan motor uç plağı (Sinir – kas sinapsı) ile sinaps yapmaktadır.
• Motor sinirlerin akson ucundan kastaki reseptöre asetilkolin salgılanır. Asetilkolin, kas hücrelerinde yer alan sarkoplazmik retikulumların depoladıkları kalsiyum iyonlarını aktin ve miyozinlerin arasına salgılamasını sağlar. Bu durumda aktinlerin enerji harcanarak miyozinler üzerine kaymaları sağlanır.
• Sarkomer boyunun kısalması sonucunda aktin – miyozin kompleksi (Aktomiyozin) oluşur ve böylece kas kasılmış olur.
• Çizgili kasın gevşemesi durumunda, aktin ve miyozinler arasında biriken kalsiyum iyonları, aktif taşıma ile sarkoplazmik retikuluma geri gönderilirken, magnezyum iyonları kas hücrelerinin içine girerek gevşeme için gereken ATP üretimini sağlar.
• Sinir hücrelerinde olduğu gibi kasların işlev gösterebilmesi için uyarılmaları gereken minimum bir enerji seviyesi vardır (Eşik değer).
• Kas, eşik değeri üzerindeki uyarılara aynı şiddette tepki verir (Ya hep ya hiç kuralı).
• Bilinci açık olan kişide çizgili kaslar dinlenme durumunda bile en düşük seviyede kasılıdır (Kas tonusu).
• Kas, artık uyarı almadığında tekrar eski durumuna döner ve buna kas esnekliği (Gevşeme) denir.

Uyarılan bir kasın, kasılıp – gevşemesi üç evrede gerçekleşir

a- Gizli evre

Kas, eşik şiddeti veya üzerindeki uyarıyı alır almaz kasılmaz. Uyarının alınmasından kasılmanın başlamasına kadar geçirilen bir bekleme evresi vardır.

b- Kasılma evresi

Gizli evreden sonra kas kasılır ve kas gevşeme evresine geçene kadar bu durumunu korur.

c- Gevşeme evresi

Eşik şiddeti veya üzerinde bir uyarı almayan kas gevşer ve başlangıçtaki durumuna döner.

• Kas peş peşe aldığı, eşik değeri ve üzerindeki uyarılardan dolayı gevşeyemez ve bu uyarı devam ettiği sürece de kasılma devam eder. Bu duruma tetanos (Kramp) denir.

Çizgili kas kasılma enerjisinin karşılanması

• Kaslar, kasılma ve gevşemede ihtiyaç duyduğu enerjiyi öncelikle hazır ATP’lerden karşılar.
• Hazır ATP’ler kısa süre içerisinde tüketileceğinden hücredeki kreatin fosfat molekülü fosfatını ADP’ye vererek ADP’nin ATP’ye dönüşümünü sağlar ve bu ATP’ler kullanılır.
• Kreatin fosfat tüketildiğinde kaslarda depolanan glikojen glikoza yıkılır ve bu glikozlar glikoz – fosfata dönüştürülür.

• Glikoz fosfat, yalnızca kas hücrelerinde kullanılır ve öncelikle oksijenli solunuma girerek ATP üretilir.
• Çizgili kasların yoğun çalışması durumunda kaslara yeterli oksijen taşınamaz. Buna rağmen kasların hala ATP’ye ihtiyacı olacağından bu aşamadan sonra laktik asit fermantasyonu ile ATP üretimi devam eder.
• Kısa süreli kasılmalarda çizgili kasta laktik asit fermantasyonu gerçekleşir.

Kas iskelet ilişkisi

• Kasların iskelet sistemini harekete geçirebilmesi için bazı bölgelerden kemiklerle bağlantı kurması gerekmektedir.
• Kasların kemiklere bağlanmasını sağlayan bağ dokusu oluşumlarına tendon (Kiriş) denir.
• Kasın bir ucu sabit kemiğe (Başlangıç noktası) diğer ucu ise eklemin de yer aldığı hareketli kemiğe (Sonlanış noktası) bağlıdır. Kas kasıldığında sonlanış noktasından, bağlı olduğu kemiği harekete geçirir.
• Kaslar yalnızca çekme işlevine sahip olduğundan, hareketli eklemlerde iki yönlü hareketin sağlanabilmesi için birbirine zıt (Antagonist) çalışan kaslar devreye girmektedir.
• Antogonist kaslardan birisi kasılırken diğeri gevşemektedir (Bükücü – açıcı kas ilişkisi). Antagonist kaslara örnek olarak bacak ve kolların hareketini sağlayan kaslar gösterilir.
• Aynı anda kasılan kaslara agonist kaslar (Sinerjist kaslar) denir. Örneğin, karın ve sırt kasları aynı anda kasılarak vücudun dik durmasını sağlar.

İskelet Sistemi ve Kas sistemi hastalıkları

Osteoporoz

Osteoporoz kemiklerdeki protein liflerin erimesi ile ortaya çıkan kemik erimesi hastalığıdır. Kadınlarda daha sık ortaya çıkar.

Osteomalazi

Osteomalazi kemik mineral oranındaki azalmaya bağlı olarak kemik kırılganlığındaki artıştır.

Eklem rahatsızlıkları

Eklem romatizması ve eklem iltihabı (Romatoid artrit) en sık görülen iskelet sistemi hastalıklarındandır. Eklem romatizması belirtileri eklemlerde ağrı, şişlik ve buna bağlı olarak hareket etmekte zorlanmadır.

Eklem iltihabı, romatizmaya bağlı olarak veya bakteri, virüs gibi mikroorganizmaların eklem bölgelerinde çoğalmalarına bağlı olarak gelişebilir.

Menisküs yırtığı

Menisküs, diz eklemi içerisinde yer alan ve eklem bölgesindeki baskıyı soğuran kıkırdak dokudan oluşmuş yapıdır. Aşırı zorlama sonrası zarar görmesi sonucu menisküs yırtığı oluşur.

Destek ve hareket sisteminin sağlıklı yapısının korunması

• Kasların yapısındaki aktin ve miyozin iplikleri proteinden oluşmuştur. Bundan dolayı protein içeren besinlerin yeterince alınamaması sonucu kas erimesi ve kasların işlevlerinde sorunlar ortaya çıkar.
• Protein eksikliği, kemik gelişimi ve onarımı üzerinde de olumsuz etkilere neden olur.
• D vitamini, kalsiyum elementinin bağırsaklardan emilimini arttırır. Bundan dolayı D vitamini eksikliğinde kanda yeterince kalsiyum elementi olmayacağından kemik gelişimi de bu durumdan olumsuz etkilenir.
• Vücut, kandaki kalsiyum miktarını dengelemek için kemiklerdeki kalsiyumu kullanır. Bu durumda çocuklarda raşitizm, yetişkinlerde ise osteomalazi hastalıkları ortaya çıkar.