Kas Doku

• Kaslar, miyofibril adını alan protein yapılı tellerden oluşur.
• Miyofibrillerin ince olanlarına aktin, kalın olanlarına ise miyozin denir.
• Kas dokuyu oluşturan hücrelerin sitoplazmasına sarkoplazma, zarına sarkolemma, mitokondrisine sarkozom, endoplazmik retikulumuna ise sakroplazmik retikulum denir.
• Kas dokuyu oluşturan hücreler bir araya gelerek kas demetlerini oluşturur.
• Kas demetlerini saran bağ dokuda, kas dokusunun ihtiyaç duyduğu oksijen ve besini getiren, dokuda oluşan atıkları uzaklaştıran bol miktarda kan damarı yer alır.
• Kas doku, uyarılabilmesini sağlayan sinir hücrelerine sahiptir.

Kas dokunun görevleri (2022 AYT’de soruldu)

• Kas doku hareket etme,
• Kan dolaşımı (Kalp kası)
• İç organları koruma (Karın kasları),
• Soluk alma – verme (Kaburga kasları ve diyafram),
• Göze giren ışık miktarını ayarlama (İris),
• Çiğneme, dil hareketi, titreme (Vücut ısısını dengeleme), peristaltik hareket (Bağırsak dalgalanması) gibi vücut faaliyetlerinde etkin bir şekilde görev alır.

Kas çeşitleri

Kalp kası

• Kalp kası istemsiz ve düzenli çalışması açısından düz kaslara, yapısal açıdan çizgili kaslara benzer.
• Kalp kasını oluşturan iplikçiklerde enine bantlaşma görülür.
• Kalp kası, ortasında yer alan tek veya iki çekirdekli silindirik hücrelerden oluşur.
• Kalp kası otonom sinir sistemi kontrolünde çalışır.
• Kalp kası hücreleri disk adını alan yapılarla birleşmiş ve bu bölgelerden dallanmıştır. 
• Bu disk yapıları kalbe gelen elektriksel uyarıların yayılmasında görev alır.
• Kalp kası, kasılması için gereken uyarıyı kendisi üretir (2018 AYT’de soruldu).

Düz kas

• Düz kaslar tek çekirdeği ortada, mekik biçiminde hücrelerden oluşur.
• Düz kaslardaki miyofibril yapılar hücreye paralel uzandığından düz kas çizgili görünüme sahip değildir.
• Düz kaslar otonom sinir sistemine bağlı olarak istemsiz, yavaş ve düzenli bir şekilde çalışır.
• Düz kaslar iç organların (Bağırsak, mide) yapısında, atar ve toplardamar çeperinde, yemek borusunda ve diyafram kası yapısında yer alır.

Çizgili (İskelet) kas

• Çizgili kaslar, kemikleri dıştan sararak iskelet hareketini sağladığından, iskelet kası olarak da adlandırılır.
• Çizgili kaslar çok çekirdekli silindirik yapılı hücrelerden oluşur.
• Çizgili kaslar somatik sinir sistemine bağlı çalıştığından istemli ve hızlı çalışır.
• Buna karşılık düz kaslara göre çabuk yorulur.

• Çizgili kasların yapısında yer alan miyoglobin proteinleri oksijen depolar.
• Miyoglobinler, çizgili kasların kırmızı renkte görünmesinin de nedenidir.
• Çizgili kas yapısında yer alan aktin iplikçikleri ince olduğundan açık, miyozin iplikçikleri ise kalın olduğundan koyu renkte görünür.
• Aktin ve miyozinler çizgili kaslarda hücreye dik bir şekilde konumlandığından çizgili kaslar bantlaşmış yapıdadır.

Çizgili kasların kasılma ve gevşeme mekanizması (2021 AYT’de soruldu)

• Kaslar işlevlerini kısaldıkları zaman yerine getirir.
• Kasların itme özelliği yoktur.
• Kısalan kas tutunduğu yapıyı kendine çeker.

Kasılma

• Kayan filament modeline göre kasılma, miyofibril yapılı iplikçiklerin birbirleri üzerine kaymaları ile gerçekleşir.

• Çizgili kas kasıldığında sarkomerin sınırlarını belirleyen Z çizgileri birbirine yaklaşır ve sarkomerin boyu kısalır.
• Kasılma esnasında I bandı daralır, A bandında bir değişme olmaz, H bandı kısalır ve kaybolur.
• Kasılma sürecinde aktinler, miyozinlere doğru kayar fakat bu iplikçiklerin boyu değişmez.
• Çizgili kasları uyaran motor sinirlerin akson uçları çizgili kasta yer alan motor uç plağı (Sinir – kas sinapsı) ile sinaps yapmaktadır.
• Motor sinirlerin akson ucundan kastaki reseptöre asetilkolin salgılanır.
• Asetilkolin, kas hücrelerinde yer alan sarkoplazmik retikulumların depoladıkları kalsiyum iyonlarını aktin ve miyozinlerin arasına salgılamasını sağlar.
• Bu durumda aktinlerin enerji harcanarak miyozinler üzerine kaymaları sağlanır.
• Sarkomer boyunun kısalması sonucunda aktin – miyozin kompleksi (Aktomiyozin) oluşur ve böylece kas kasılmış olur.

Gevşeme

• Çizgili kasın gevşemesi durumunda, aktin ve miyozinler arasında biriken kalsiyum iyonları, aktif taşıma ile sarkoplazmik retikuluma geri gönderilir.
• Magnezyum iyonları ise kas hücrelerinin içine girerek gevşeme için gereken ATP üretimini sağlar.
• Sinir hücrelerinde olduğu gibi kasların işlev gösterebilmesi için uyarılmaları gereken minimum bir enerji seviyesi vardır (Eşik değer).
• Kas, eşik değeri üzerindeki uyarılara aynı şiddette tepki verir (Ya hep ya hiç kuralı).
• Kas demeti için bu kural geçerli değildir.
• Bilinci açık olan kişide çizgili kaslar dinlenme durumunda bile en düşük seviyede kasılıdır (Kas tonusu).
• Kas, uyarı almadığında eski durumuna döner.
• Bu ol ayakas esnekliği (Gevşeme) denir.

Uyarılan bir kasın, kasılıp – gevşemesi üç evrede gerçekleşir

a- Gizil evre

• Kas, eşik şiddeti veya üzerindeki uyarıyı alır almaz kasılmaz. Uyarının alınmasından kasılmanın başlamasına kadar geçirilen bir bekleme  (Latent) evresi vardır.

b- Kasılma evresi

• Gizli evreden sonra kas kasılır ve kas gevşeme evresine geçene kadar bu durumunu korur.

c- Gevşeme evresi

• Eşik şiddeti veya üzerinde bir uyarı almayan kas gevşer ve başlangıçtaki durumuna döner.

• Çizgili kas, peş peşe aldığı eşik değeri ve üzerindeki uyarılardan dolayı gevşeyemez.

• Bu uyarı devam ettiği sürece de kasılma devam eder. Bu duruma tetanos (Kramp) denir.

Çizgili kas kasılma enerjisinin karşılanması

• Kaslar, kasılma ve gevşemede ihtiyaç duyduğu enerjiyi öncelikle hazır ATP’lerden karşılar.
• Hazır ATP’ler kısa süre içerisinde tüketilir.
• Daha sonra hücredeki kreatin fosfat molekülleri fosfatlarını ADP’ye vererek ADP’nin ATP’ye dönüşümünü sağlar.
• Daha sonra kaslarda depolanan glikojen glikoza yıkılır ve bu glikozlar glikoz – fosfata dönüştürülür.

• Glikoz fosfat, yalnızca kas hücrelerinde kullanılır ve öncelikle oksijenli solunuma girerek ATP üretilir.
• Çizgili kasların yoğun çalışması durumunda kaslara yeterli oksijen taşınamaz.
• Buna rağmen kasların ATP’ye ihtiyacı devam eder.
• Bu aşamadan sonra laktik asit fermantasyonu ile ATP üretimi başlar.
• Kısa süreli kasılmalarda çizgili kasta laktik asit fermantasyonu gerçekleşir.

Kas iskelet ilişkisi

• Kasların iskelet sistemini harekete geçirebilmesi için bazı bölgelerden kemiklerle bağlantı kurması gerekmektedir.
• Kasların kemiklere bağlanmasını sağlayan bağ dokusu oluşumlarına tendon (Kiriş) denir.
• Kasın bir ucu sabit kemiğe (Başlangıç noktası) diğer ucu ise eklemin de yer aldığı hareketli kemiğe (Sonlanış noktası) bağlıdır.
• Kas kasıldığında sonlanış noktasından, bağlı olduğu kemiği harekete geçirir.
• Hareketli eklemlerde iki yönlü hareketin sağlanabilmesi için birbirine zıt (Antagonist) çalışan kaslara ihtiyaç duyulur.
• Antogonist kaslardan birisi kasılırken diğeri gevşemektedir (Bükücü – açıcı kas ilişkisi).
• Antagonist kaslara örnek olarak bacak ve kolların hareketini sağlayan kaslar verilebilir.
• Aynı anda kasılan kaslara agonist kaslar (Sinerjist kaslar) denir.
• Örneğin, karın ve sırt kasları aynı anda kasılarak vücudun dik durmasını sağlar.

İskelet Sistemi ve Kas sistemi hastalıkları

Osteoporoz

• Osteoporoz kemiklerdeki protein liflerin erimesi ile ortaya çıkan kemik erimesi hastalığıdır.

Osteomalazi

• Osteomalazi, kemik mineral oranındaki azalmaya bağlı olarak kemik kırılganlığındaki artıştır.

Eklem rahatsızlıkları

• Eklem romatizması ve eklem iltihabı (Romatoid artrit) en sık görülen iskelet sistemi hastalıklarındandır.
• Eklem romatizması belirtileri eklemlerde ağrı, şişlik ve buna bağlı olarak hareket etmekte zorlanmadır.
• Eklem iltihabı, romatizmaya bağlı olarak veya bakteri, virüs gibi mikroorganizmaların eklem bölgelerinde çoğalmalarına bağlı olarak gelişebilir.

Menisküs yırtığı

• Menisküs, diz eklemi içerisinde yer alan ve eklem bölgesindeki baskıyı soğuran kıkırdak dokudan oluşmuş yapıdır.
• Aşırı zorlama sonrası zarar görmesi sonucu menisküs yırtığı oluşur.

Destek ve hareket sisteminin sağlıklı yapısının korunması

• Kasların yapısındaki aktin ve miyozin iplikleri proteinden oluşmuştur.
• Protein içeren besinlerin yeterince alınamaması sonucu kas erimesi ve kasların işlevlerinde sorunlar ortaya çıkar.
• Protein eksikliği, kemik gelişimi ve onarımı üzerinde de olumsuz etkilere neden olur.
• D vitamini, kalsiyum elementinin bağırsaklardan emilimini arttırır. Bundan dolayı D vitamini eksikliğinde kanda yeterince kalsiyum elementi olmayacağından kemik gelişimi de bu durumdan olumsuz etkilenir.
• Vücut, kandaki kalsiyum miktarını dengelemek için kemiklerdeki kalsiyumu kullanır. Bu durumda çocuklarda raşitizm, yetişkinlerde ise osteomalazi hastalıkları ortaya çıkar.