Sindirim

Sindirim

• Etçil memelilerin mide yapısı tek bölmelidir.
• Otçul memelilerin midesi dört bölmelidir (İşkembe, Börkenek, Kırkbayır, Şirden)
• Otçul memelilerin midesinde yer alan bazı mikroorganizmalar selülozu sindirebilir.
• Mide besinleri geçici olarak depolar, fiziksel ve kimyasal olarak besinlerin sindirilmesini sağlar.
• Mide içerisinde HCl, iç yüzeyinde mukoza tabakası, duvarında ise kas yer alır.

Sindirim

• Ototrof canlılar kendi besinlerini kendileri üretebilirken, heterotrof canlılar besinlerini hazır olarak elde eder.
• Sindirim protein, lipit ve karbohidrat gibi organik yapılı besinlerin yapıtaşlarına kadar parçalanması işlemidir.
• Besinlerin vücutta işlenme süreci: Sindirim – Emilim – Atıkların uzaklaştırılması

Mekanik sindirim: Besinlerin fiziksel olarak daha küçük parçalarına ayrıştırılmasıdır.

Kimyasal sindirim: Besinlerin enzim ve su etkisi ile hidrolize uğratılmasıdır.

Hücre içi sindirim: Amip, öglena ve akyuvar gibi hücrelerde görülür. Endositoz sonucu hücreye alınan besin maddesi lizozom tarafından kimyasal olarak parçalanır.

Hücre dışı sindirim: Ağız, mide ve bağırsakta gerçekleştirilen veya ayrıştırıcı canlıların gerçekleştirdiği sindirimdir.

Canlılarda Sindirim Yapıları

• Kuşlarda diş yapısına rastlanmaz.
• Kuşlar beslenme faaliyetinde gagalarını kullanır.
• Kuşlarda kursak, taşlık ve kloak vardır.
• Kloak, kuşlarda idrar ve dışkının ortak olarak atıldığı açıklıktır.

Diş adaptasyonları

Etçil (Karnivor)

• Etçiller büyük, sivri ve kesici dişlere sahiptirler.
• Etçiller azı dişleri ile besinlerini ezer ve parçalar.

Otçul (Herbivor)

• Otçullar geniş yüzeye sahip azı dişleri ile bitkisel kaynaklı besinlerini öğütebilirler.

Hepçil (Omnivor)

• İnsan hepçil bir beslenme biçimine sahiptir.
• İnsan kesici, köpek, küçük ve büyük azı dişlere sahiptir.

Mide ve Bağırsak Adaptasyonları

• Selüloz içeren besinlerin sindirimi, protein içeren besinlerin sindirimine göre daha zordur.
• Protein ağırlıklı beslendiği için etçillerin mide ve bağırsak yapıları kısadır.
• Geviş getiren memelilerin mideleri dört parçadan (İşkembe, börkenek, Kırkbayır, Şirden) oluşur.
• İşkembe ve börkenekte bekletilen selüloz içerikli gıda, bu bölümlerde yer alan mikroorganizmalar tarafından sindirilir.
• Bu işlem sonrası oluşan içerik ağza gönderilir ve geviş getirme işlemi başlar.
• Geviş getirmeyen memelilerin mideleri tek bölmelidir.
• Bu tür hayvanların kör bağırsağında selülozu sindiren enzimler bulunur.

İnsanda Sindirim

Sindirim kanalı: Ağız, yutak, yemek borusu, mide, ince bağırsak, kalın bağırsak, anüs

Yardımcı organlar: Karaciğer, safra kesesi, pankreas

Ağız

• Kimyasal ve mekanik sindirim ağızda başlar.
• Tükürük sayesinde karbohidrat sindirimi gerçekleşir
• Dişler sayesinde mekanik sindirim gerçekleşir
• Ağızda su ve mineral emilimi görülür

Mide

• Midede protein sindirimi gerçekleşir.
• Midede mekanik ve kimyasal sindirim gerçekleşir.

İncebağırsak

• Kimyasal sindirimin büyük bir bölümü incebağırsakta gerçekleşir.
• Sahip olduğu villuslar sayesinde incebağırsakta besinlerin emilimi gerçekleşir.

Kalınbağırsak

• Kalınbağırsakta su ve mineral emilimi gerçekleşir.
• Kalınağırsak B ve K vitamini üreten yararlı bakteriler içerir.
• Kalınbağırsakta kimyasal sindirim gerçekleşmez.

Karaciğer

• Karaciğer kan şekeri düzeyini ayarlar.
• Karaciğer zehirli (Toksik) maddeleri etkisiz hale getirir.
• Karaciğer safra sıvısını üretir.

Safra kesesi

• Safra kesesi yağları mekanik olarak parçalayan safra sıvısını depolar ve gerektiğinde incebağırsağa gönderir.
• Safra sıvısı sindirimin daha etkin olarak gerçekleşmesini sağlar.

Pankreas

• Pankreas bikarbonat ve farklı sindirim enzimlerini incebağırsağa salgılar.
• Pankreas besinlerin kimyasal sindiriminde önemli etkilere sahiptir.

Not:

• Sindirim sonucunda karbohidratlar monosakkaritlere, proteinler aminoasitlere, lipitler ise yağ asidi ve gliserole parçalanır.

Not:

• Pankreas öz suyu ve safra sıvısı, mideden gelen asidik içeriği nötralize eder.

Not:

• Safra sıvısı içeriğinde safra tuzu, kolesterol, bilirubin, bikarbonat iyonları ve yağ asitleri bulunur.
• Safra sıvısı kimyasal sindirimde etkili değildir.
• Safra sıvısı yağda çözünen vitaminlerin emilimini kolaylaştırır.

Karbohidratların kimyasal sindirimi

• Nişasta ve glikojenin kimyasal sindirimi tükürükte bulunan bir enzim sayesinde ağızda başlar ve bu maddeler maltoza dönüştürülür.
• Midede karbohidrat sindirimi gerçekleşmez.
• Pankreas enzimleri karbohidratların sindiriminde tükürükte yer alan enzimden daha etkilidir.
• Karbohidratların sindirimi incebağırsakta tamamlanır.

Proteinlerin kimyasal sindirimi

• Proteinlerin kimyasal sindirimi midede başlar.
• HCl protein sindiren enzimi aktifleştirir.
• Mide içine salgılanan HCl, proteinleri denatüre ederek bu moleküllerin sindirimini kolaylaştırır.
• Mide içi mukozası HCl’nın mide duvarına zarar vermesini önler.
• Pankreas öz suyundaki polipeptit sindirici enzimler daha küçük polipeptitlerin oluşmasını sağlar.
• Son olarak incebağırsak iç duvarından salgılanan enzimler küçük polipeptit moleküllerini aminoasitlere kadar sindirir.

Yağların sindirimi

• Yağların sindirimi safra sıvısı tarafından mekanik, pankreas öz suyu tarafından kimyasal olarak gerçekleşir.
• Yağların sindirimi incebağırsakta başlar ve yine burada sona erer.

İnsanda Emilim ve Taşınma

• Sindirilmiş veya sindirime ihtiyaç duymayan besinlerin sindirim kanalı tarafından dolaşım sıvılarına (Kan ve lenf) aktarılmasına emilim denir.
• Emilim ağız, mide, ince ve kalınbağırsakta gerçekleşir.
• Emilimin büyük bölümü incebağırsakta gerçekleşir.
• İncebağırsak iç yüzeyini kaplayan tabakada, içerisinde kan ve lenf kılcallarının yer aldığı çok sayıda villus oluşumu bulunmaktadır.
• Villus yüzeyini oluşturan kıvrımlı hücre tabakası mikrovillus olarak adlandırılır.

• İncebağırsağın kıvrımlı iç yapısı emilim yüzeyinin yeterli miktarda (200-300 m²) olmasını mümkün kılar.
• Emilim, besin maddelerinin o anki yoğunluk miktarına bağlı olarak pasif veya aktif taşıma yöntemi ile gerçekleşebilir.
• Aminoasit, glikoz, vitamin (B ve C) su ve mineraller öncelikle incebağırsak iç yüzeyindeki epitel hücrelerine, oradan da kan kılcallarına geçer.
• Yağ asiti ve gliserol molekülleri birleşerek trigliserite dönüştürülür.
• Trigliserit molekülleri kolesterol ve protein yapılı bir tabaka ile kaplanarak şilomikron adını alan bir yapı şeklinde lenf kılcallarına geçiş yapar.

• Kalınbağırsakta su ve mineral emilimi gerçekleşir.
• Kalınbağırsakta yer alan faydalı bakteriler tarafından üretilen B ve K vitaminleri yine burada emilir.
• Emilebilen maddeler haricinde geriye kalan içerik kalınbağırsağın son bölümü olan anüsten vücut dışına atılır.
• Bağırsaktan kan kılcallarına emilen maddeler doğrudan karaciğere taşınır.
• Karaciğerden çıkış yapan besin maddeleri doğrudan kalbe iletilir ve buradan besinler bütün vücuda dağıtılır.
• Besin yolu ile yanlışlıkla alınmış zehirli maddeler karaciğer tarafından dönüştürülerek etkisiz hale getirilir.

Besinlerden Enerji Elde Etme Yolları

• Vücudun ihtiyaç duyduğu enerji organik besin monomerlerinden elde edilir.
• Üretilen enerji, hücrelerde gerçekleşen farklı biyokimyasal tepkimelerde kullanılır.