Sınıflandırma

Sınıflandırma

Sınıflandırmada Temel Yaklaşımlar ve Modern Sınıflandırma

Biyolojik Sınıflandırma Sistemi

• Sınıflandırma canlıların akrabalık dereceleri, benzerlik ve farklılıklarına göre gruplandırılmasıdır.
• Takson, belli ortak özelliklere sahip canlı grubudur.

Taksonomi

• Taksonomi, sınıflandırma ölçütlerini ve kıstaslarını belirleyen biyoloji bilimidir.
• Taksonomik sınıflandırmada biyolojinin biyokimya, anatomi, morfoloji, moleküler biyoloji gibi diğer bilim dallarından yararlanılır.
• Güncel sınıflandırma yöntemi filogenetik (doğal) sınıflandırmadır.
• Tür, sınıflandırmanın temel basamağıdır.

• Tür, aralarında nesiller boyu verimli döl verebilen ve ortak kalıtsal bilgiye sahip canlı grubudur.
• Türlerin isimlendirilmesinde binomial (ikili) yöntem kullanılır.
• İkili isimlendirmede ilk kelime türün cinsini İkinci kelime ise tamamlayıcı addır.
• Türler cinsleri, cinsler aileleri, aileler takımları, takımlar sınıfları, sınıflar şubeleri, şubeler de alemleri oluşturur.

• Tüm canlılar 3 ana grupta sınıflandırılır.
• Üst alem anlamında kullanılan bu gruplar domain olarak ifade edilir.

Biyolojik Sınıflandırma Sistemi

• Canlılar hücre tipi, gen dizilişi ve ekolojik işlevlerine göre 3 farklı domaine ayrılır.
• Bakteri ve arkeler çekirdek ve zarlı organel olmayan prokaryot hücre yapısındadır.
• Ökaryot yapılı hücrelerde çekirdek ve zarlı organeller bulunur.
• Bakteri ve arkeler hücre duvarları, ribozomlarındaki RNA dizilişleri ve sahip oldukları protein ve karbonhidrat grupları açısından farklılık gösterir.
• Prokaryotik canlılar değişken ortam şartlarına bağlı olarak gerektiğinde koloni oluşturabilir.
• Kamçıya sahip bazı prokaryotik canlılar bu yapıları sayesinde aktif hareket eder.
• Prokaryot hücre yapısındaki canlılar halkasal DNA’ya sahiptir.
• Bazı prokaryotik canlılarda plazmit yapılı DNA’ya rastlanır.

Prokaryotik Canlılar

• Prokaryotik canlılar heterotrof veya ototrof beslenme şekline sahiptir.

Bakteri

• Tüm bakteriler tek hücrelidir.
• Çok sayıda türe sahip olan bakteriler doğada çok çeşitli ortamda yaşamlarını sürdürebilir.

• Ekosistemin sürdürülebilirliğinde bakterilerin çok önemli görev ve etkileri vardır.
• İnsana zarar veren veya fayda sağlayan bakteriler vardır.

Arkeler

• Arkelerin tamamı tek hücrelidir.
• Bazı arke türleri histon proteini ile sarılı DNA yapısına sahiptir.
• Arkeler zorlu yaşam şartlarına (sıcak, soğuk, tuzlu, asidik) diğer canlılara göre daha dayanıklıdır.

• Bazı arke türleri oksijenin olmadığı bağırsak, bataklık gibi ortamlarda hayatlarını sürdürebilir.
• Ekonomik anlamda faydalı olan arke türleri vardır.

Ökaryotlar

• Ökaryot domaininde yer alan canlıların sahip oldukları hücrelerde çekirdek ve farklı görevleri yerine getiren zarlı organeller vardır.
• Ökaryot hücre DNA’ları histon proteini ile sarılıdır. Bu sayede DNA bütünlüğü daha sağlama alınmış olur.
• Hücre iskeletine ökaryotik hücre yapılarında rastlanılır.
• Tek ya da çok hücreli ökaryotik canlı türleri vardır.

Ökaryotik Canlıların Sınıflandırılması

• Ökaryotik canlılar protista, bitki, mantar ve hayvan olarak dört alemde incelenir.

Protista

• Protistaların tek veya çok hücreli (koloni) olan türlerine rastlanılır.
• Öglena, Amip ve Paramesyum Protistaların tek hücreli örnekleridir.
• Kırmızı ve yeşil algler Protistaların çok hücreli örnekleridir.
• Öglena ve algler fotosentez yaparak kendi besinlerini üretebilir.

• Protistaların Paramesyum ve Amip gibi türleri heterotrof beslenir.
• Protistaların Plazmodiyum bazı türleri parazit yaşam biçimi sürdürür.
• Bazı protista türlerinde sil, kamçı ve yalancı ayak gibi farklı fonksiyonları olan oluşumlara rastlanılır.
• Protistaların büyük bölümü bölünme geçirerek eşeysiz bir biçimde çoğalır.

Bitkiler

• Bitkiler ışık enerjisini kullanarak kendi besinini üretebilen çok hücreli canlılardır.
• Besin zincirinin ilk basamağında yer alan bitkiler, fotosentez sonucu oluşturdukları oksijen gazını atmosfere verir ve böylece atmosfer oksijen değeri üzerinde etkili olur.
• Bitkiler iletim demetleri ile ihtiyaç duydukları su ve besinleri taşıyabilir.
• Bitkiler tohumlu ve tohumsuz olacak şekilde iki grupta incelenir.

Tohumlu ve Tohumsuz bitkiler

• Kapalı tohumlu bitkilerde tohum embriyo ve embriyoyu besleyen endospermden oluşur.
• Tohum uygun şartlar altında çimlenir.
• Tohumsuz bitkilerde (eğrelti, karayosunu) çiçek yapısı oluşmaz.
• Tohumsuz bitkilerde gelişmiş iletim demeti yapılarına rastlanmaz.
• Tohumlu bitkilerde genelde çiçek, meyve veya kozalağa rastlanılır.
• Kozalak ve çiçek tohumlu bitkilerin üreme organlarıdır.

Mantarlar

• Mantarların çoğu çok hücreli olsa da tek hücreli örneklerine rastlanılır.
• Mantarlar heterotrof beslenen canlılardır.
• Mantarlar organik atıkları hücre dışı sindirim enzimleri ile ayrıştırarak çürükçül olarak besinlerini elde ederler. Mantarlar bu özellikleri sayesinde madde döngüsünde etkili olurlar.
• Çok hücreli mantarlarda toprak altında kalan ipliksi yapıların birleşmesi ile miselyumlar oluşur. Miselyumlar mantarların çoğalmasında etkili olur.
• Maya mantarları hamurun mayalanmasını sağlar. Bu tür mantarlar probiyotik özellik gösterir.
• Besin olarak tüketilen bazı mantar türlerinin ekonomik değeri vardır.
• Bazı küf mantarı türleri hastalıklara sebebiyet verir.
• Alg veya siyanobakteriler ile birlikte yaşayarak Liken adı verilen ortak yaşam birliktelikleri oluşturabilen mantar türleri vardır.

• Mantarların birçoğu spor oluşturarak eşeysiz bir biçimde çoğalır.
• Tek hücreli maya mantarları tomurcuklanma yöntemi ile eşeysiz çoğalır.
• Üreme oluşumlarının hifler ile birleşmesi sonucu eşeyli üreyebilen mantarlara rastlanılır.

Hayvanlar

• Hayvanlar genelde besinlerini katı parçalar halinde alan ve yer değiştirerek aktif hareket eden canlılardır. Hayvanlar bu özellikleri ile diğer canlılardan ayrışır.
• Tüm hayvanlar heterotroftur.
• Hayvanların birçoğu eşeyli üreyebilir.
• Bazı hayvan türlerinde eşeysiz üremeye rastlanılır.
• Notokord ilkel ve esnek yapılı bir iskelet oluşumudur.
• Notokorda sahip olan hayvanlar omurgalıdır.

Omurgasız Hayvanlar

• Omurgasız hayvanlar iç iskelete sahip değildir.
• Bazı omurgasız hayvan türlerinde vücudu kaplayan kalker plaklar yer alır.
• Omurgasızlar tüm hayvan türlerinin %95’ini oluşturur.

Sünger

• Süngerlerin tatlı veya tuzlu suda yaşayabilen sünger türleri vardır.

• Süngerlerde doku ve sistem oluşumlarına rastlanmaz.
• Süngerler gözenekli yapısı sayesinde sudaki mikroskobik organizmaları besin olarak alabilir.

Sölenter

• Sölenterler ilk kez sindirim boşluğuna sahip olan hayvan grubudur.
• Sölenterlerde dokulaşmaya rastlanılır.
• Sölenterler ağız ve sinirsel oluşuma ilk kez rastlanılan canlılardır.

• Mercan, hidra ve denizanası sölenter türlerine örneklerdir.
• Sölenterler kıvrılmış tüp biçimli yakıcı hücrelere sahiptir.
• Sölenterlerin çoğu koloni halinde yaşar.

Solucanlar

• Solucanlar genellikle bölmeli vücut yapısına sahip yumuşak yapılı canlılardır.
• Solucanların parazit yaşam süren türleri vardır.
• Solucanlar sucul, toprak veya organik atıkların olduğu ortamları yaşam alanı olarak seçerler.

• Solucanların toprakta yaşayan türleri toprak havalandırılması üzerinde etkili olur. Böylece bu tür solucanlar (Toprak solucanı) toprak verimliliğini arttırır.
• Bazı memeli türlerinin sindirim kanalında yaşayarak bu canlılara zarar veren parazit solucan türleri vardır.

Yumuşakçalar

• Yumuşakçalar ahtapot ve salyangoz gibi türlere sahiptir.
• Midye, salyangoz gibi türlerinde bulunan dış kabuk sayesinde bu tür canlılar kendilerini dış etkenlerden korur.

Eklem bacaklılar

• Gelişmiş adaptasyon yeteneğine sahip eklembacaklılar hayvanlar aleminin en çok çeşide sahip gruplarından birisidir.
• Eklembacaklıların metamorfoz (başkalaşım) geçiren türlerine rastlanılır.
• Eklembacaklılar organik yapılı dış iskelete sahiptir.

• Eklembacaklıların üyeleri bükülebilen eklemli yapıdadır.
• Yengeç, örümcek ve akrep eklembacaklılara örneklerdir.

Derisidikenler

• Denizkestanesi, denizyıldızı gibi örneklere sahip olan derisidikenliler tüp ayak ve su kanallarına sahiptir. Bu özellikleri sayesinde derisidikenliler suda hareket edebilirler.

Omurgalı Hayvanlar

• Omurgalılar sırtlarında sinir şeridine sahip olan canlı türleridir.
• Omurgalılar kıkırdak veya kemik yapılı iç iskelete sahiptir.
• Omurgalılar besinlerini büyük parçalar halinde (holozoik) alır.
• Omurgalılar ağız ve anüs arasında yer alan sindirim sistemi sayesinde besinlerini sindirebilirler.
• Tüm omurgalılar böbreğe sahiptir.
• Omurgalılar eşeyli üreyen canlılardır.
• Omurgalıların farklı türleri azotlu boşaltım ürünü olarak amonyak, üre veya ürik asit atabilir.
• Omurgalılar, kanın devamlı damar içerisinde dolaştığı kapalı dolaşım sistemine sahiptir.
• Omurgalılarda oksijen, kanda yer alan hemoglobin molekülü sayesinde taşınır.

Balıklar

• Balıklar sudaki çözünmüş oksijeni solungaçları ile alır.
• Balıklar değişken vücut sıcaklığına sahiptir.
• Balıklar kıkırdak veya kemik yapılı iç iskelete sahiptir.
• Balıklar sahip oldukları yüzgeçler sayesinde suda hareket edebilir ve dengede durabilir.
• Balıkların, köpek balığı gibi bazı türleri hariç vücutları pullarla kaplıdır.
• Balıkların gelişmişlik bakımından en basit türleri kıkırdak yapılı iskelete sahiptir.

• Balıkların üreme biçimleri genel olarak dış döllenme ve dış gelişme şeklindedir.
• Balıklar döllenme olasılıklarını arttırmak için suya çok sayıda yumurta ve sperm bırakır.

Amfibiler

• Amfibiler suda ve karada yaşayabilen canlılardır.
• Amfibiler değişken vücut ısılı canlılardır.
• Amfibilerin derileri pulsuz ve nemlidir.
• Yaşamları suda başlayan amfibiler ergin hale geldiklerinde suda ve karada yaşamlarını sürdürürler.
• Amfibilerin üremeleri dış döllenme ve dış gelişme şeklindedir.

• Larva halindeyken suda solungaç solunumu yapan amfibiler ergin hale geldiklerinde deri ve akciğer solunumu yapar.
• Amfibiler larva hallerinden başkalaşım geçirerek ergin hale gelir.
• Değişken vücut ısılı olduklarından amfibiler kış uykusuna yatmaktadır.
• Amfibiler kış uykusu boyunca metabolizma hızlarını düşürerek enerjilerini verimli bir şekilde kullanır.

Sürüngenler

• Sürüngenler değişken vücut ısısına sahiptir.
• Sürüngenler pullu vücut yüzeyine sahiptir.
• Pullu vücut yüzeyi sürüngenlerin olumsuz çevre şartlarından korunmalarını sağlar.
• Sürüngenler akciğer solunumu yapar.

• Sürüngenler iç döllenme ve dış gelişme yaparak çoğalır.
• Timsah ve yılan türleri soğuk hava şartlarında yavaş hareket eder.
• Sürüngenlerin bazı türleri deri değiştirir.
• Sürüngenlerin yumurtaları kabukla çevrelenmiştir.

Kuşlar

• Kuşlar uçma yeteneğine sahip canlılardır.
• Kuşların iskelet yapıları hafif ve güçlüdür.
• Kuşların vücutları tüylerle kaplıdır.
• Kuşların ağızlarında diş bulunmamaktadır. 
• Kuşlar sahip oldukları gaga yapısı sayesinde besinlerini elde eder.
• Kuşların tüyleri hem uçmaya hem de soğuktan korunmaya yarar.
• Kuşlarda iç döllenme ve dış gelişme görülür.

• Kuşlar kabuklu yumurtaya sahiptir.
• Kuşlar yumurtadan yavruları çıkana kadar kuluçkaya yatar.
• Kuşlar akciğer solunumu yapar.
• Kuşların akciğerlerinde oksijen alma kapasitesini arttıran hava keseleri bulunur.
• İklimsel değişimlere bağlı olarak kuşların birçok türü göç eder.
• Korunma, üreme ve beslenme amaçlı olarak kuşların birçok türü yılın belli dönemlerinde bir araya gelir.
• Penguen, devekuşu uçamayan kuşlara örnektir.

Memeliler

• Memeliler sahip oldukları meme yapıları sayesinde yavrularını süt ile besler.
• Memelilerde doğum sonrası yavru bakımı görülür.
• Memeliler kaslı diyafram ve alveollü akciğere sahiptir.
• Memeliler vücut ısıları sabit olan canlılardır.
• Memelilerin olgun alyuvarlarında çekirdek bulunmaz.
• Memelilerin derilerinde ter bezi bulunur.
• Memelilerin vücutlarında kıl oluşumları vardır.
• Ağırlıklı olarak kara yaşamına uyum sağlamış olsalar da memelilerin suda yaşayan ve uçabilen türleri vardır.
• Memelilerin büyük çoğunluğu eşeyli ürer.
• Memelilerde iç döllenme ve dış gelişme görülür.

• Memelilerin yumurtlayarak çoğalan örneklerine az da olsa rastlanılır.
• Keseli memeli türlerinde gelişim anneye ait kesede tamamlanır.
• Bazı memeliler kışları besin bulmakta zorluk çektiklerinden bu zaman dilimlerinde vücut ısılarını düşürerek hayatta kalmaya uyum sağlar.
• Memelilerin kış uykusuna yatmadan önce yağ depolayarak bu dönemi geçirebilme yeteneği olan türleri vardır.
• Plasenta anne ve yavru arasındaki besin ve atık madde geçişini mümkün kılar.
• Plasentalı memelilerde gebelik süresi nispeten keseli memelilere göre daha uzundur.