Üriner Sistem

Üriner sistem

• Vücutta meydana gelen metabolik faaliyetler sonucu ortaya çıkan artık maddelerin vücuttan uzaklaştırılmasına boşaltım denir.
• Artık maddeler vücuttan uzaklaştırılmadığında homeostaziyi bozar.
• Üriner sistem boşaltım faaliyetinin önemli bir bölümünü gerçekleştirir.
• Boşaltım ürünleri su, mineral, amonyak, üre, ürik asit gibi maddelerdir.
• Azotlu boşaltım ürünlerinin zehirlilik sıralaması amonyak > üre > ürik  asit şeklindedir.
• Azotlu boşaltım ürünü ne kadar zehirli ise vücuttan uzaklaştırılması için harcanacak su miktarı o kadar fazladır.
• Karasal yaşama uyum sağlamış kuş, sürüngen, böcek gibi canlıların azotlu boşaltım ürünü ürik asittir.
• İnsan gibi memeli canlıların azotlu boşaltım ürünü ise üredir.

Üriner sistemin yapısı

Böbrek

• Aorttan çıkan kanın %25‘i böbreklere ulaşır.
• Böbreklerden günde ortalama 1100 litre kan geçer.
• Böbreği oluşturan tabakalar şunladır: Dışta korteks (Kabuk), ortada idrar kanallarının böbrekten çıkış yaptığı havuzcuk (Pelvis), iç kısımda ise medulla (Öz) tabakası yer almaktadır.

• Böbreklerin kanı süzmesini sağlayan birimlerine nefron denir.
• Glomerulus ve boşaltım kanalının bir ucunda yer alan bowman kapsülü birleşerek malpighi cisimciğini oluşturur.
• Malpighi cisimcikleri böbreğin kabuk kısmında konumlanmıştır.
• Bowman kapsülü’nün devamında proksimal tüp vardır.
• Proksimal tüp’ün devamında kanal “U” şeklinde uzanarak öz bölgesinden geçer.
• “U” şeklindeki oluşuma henle kulpu denir.
• Henle kulpunun çıkış yapan kolu tekrar kabuk bölgesine uzanır.
• Henle kulpundan sonra distal tüp devam eder.
• Distal tüp idrar toplama kanalı’na bağlanır.
• İdrar toplama kanalı öz bölgesinde yer alan malpighi piramitlerine bağlanır.

• Malpighi piramitleri havuzcukta yer alır ve bu bölüm idrar kanalına açılır.
• Böbreğe kanı getiren atardamar getirici atardamardır.
• Getirici atardamar glomeruluslara ulaşır.
• Glomerulustan sonra götürücü atardamar devam eder.
• Götürücü atardamarlar böbrek toplardamarına bağlanır.
• Glomerulus kılcalları iki atardamar arasında yer alır.
• İki atardamar arasında konumlanmasından dolayı glomerulustaki kan basıncı, vücuttaki herhangi bir kılcal damardaki kan basıncından fazladır.
• Bu yüksek basıncın glomerulus kılcallarına zarar vermemesi için glomerulus kılcalları podosit hücreleri tarafından çevrelenmiştir.

İdrar kanalları (Üreter)

• İdrar kanalı, böbrek ile mesane (İdrar kesesi) arasındaki bağlantıyı kurar.
• Böbrekte oluşan idrar, idrar kanalı ile mesaneye iletilir.
• Mesane girişinde, mesaneye doğru açılan kapakçıklar yer alır.

3- İdrar torbası (Mesane)

• Mesane, düz kastan meydana gelen esnek yapılı bir kesedir.
• Mesane, otonom sinir sistemi tarafından uyarıldığında duvarındaki düz kaslar kasılır ve mesanenin hacmi azalır.
• Mesane içerisindeki idrara basınç uygulandığından, belli bir miktar idrarın dışarıya atılması ihtiyacı doğar.

4- İdrar boşaltım kanalı (Üretra)

• Üretra, idrar kesesinden çıkan idrarın dışarıya atılmasını sağlayan kanaldır.

Üriner Sistem

Nefronlarda idrarın oluşumu (2019, 2020, 2023 AYT’de soruldu)

1- Süzülme

• Böbreğe kan getiren böbrek atardamarındaki kan glomeruluslara ulaşır.
• Yüksek basınca sahip kandaki üre, ürik asit, amonyak, su, mineral, glikoz, vitamin ve aminoasitler glomerulus kılcalından difüzyonla bowman kapsülüne geçer.
• Kan hücreleri, büyük kan proteinleri (Albümin, globülin), yağ asiti ve gliserol (Şilomikron şeklinde) gibi maddeler bowman kapsülüne geçemez.
• Glomerulustan bowman kapsülüne geçen madde içeriğine süzüntü denir.
• Kan basıncı süzülme arasında doğru orantı vardır.

2- Geri emilim

• Süzüntünün büyük bir bölümü geri emilerek kana geri alınır.
• Geri emilim miktarı anlık ihtiyaca göre değişir.
• Geri emilimin büyük bir bölümü proksimal tüpte gerçekleşir.
• Süzüntüdeki su osmozla geri emilir.
• Glikoz, aminoasit, vitamin, bikarbonat, amonyum ve tuz gibi maddeler ise aktif taşıma ile geri emilir.
• Hidrojen iyonları, yoğunluk durumuna bağlı olarak pasif veya aktif taşıma ile geri emilir.
• Henle kulpu’nun inen kolu suya geçirgen. Su bu bölgede osmozla geri emilir.
• Henle kulpu’nun çıkan kolu ise minerallere geçirgendir.
• Burada sodyum iyonları pasif, klor iyonları ise aktif taşıma ile geri emilir.
• Distal tüpte en fazla su geri emilir.
• Distsal tüp’te aynı zamanda klor, sodyum, bikarbonat iyonları da geri emilir.

• Distal tüpte üre geri emilimi gerçekleşmez.
• Distal tüpte su geri emilimi olduğundan, distal tüp boyunca üre yoğunluğu artar.
• Bir maddenin kanda olması gereken miktarına eşik değer denir.
• Süzülme sonucu nefrona geçen maddenin kandaki oranı eşik değerin üzerinde ise o madde geri emilmez ve idrarla atılır.
• Bowman kapsülündeki süzüntünün içeriği ile idrarın içeriği farklıdır.
• Böbreklerde süzülen maddenin %99’u geri emilir.
• Sağlıklı bir insanda glikoz ve aminoasitin %100’ü, ürenin %50’si, suyun %99’u, sodyum iyonlarının %99,5’i geri emilir.
• Şeker hastalarının idrarında glikoza rastlanabilir.

3- Salgılama

• Amonyak, ilaç, potasyum, hidrojen, gıda boyası gibi bazı maddelerin kandan proksimal veya distal tüpe aktif taşıma ile geçiş yapmasına salgılama (Sekresyon) denir.

İdrar içeriği

• İdrar içeriğinde %95 su,%3 üre, ürik asit ve organik bileşikler, %2 oranında Ca, Na ve K iyonları vardır.

Böbreklerin kan üretimindeki rolü

• Böbreklerin, gerektiğinde eritropoietin hormonu salgılayarak alyuvar üretimini arttırmak gibi bir görevi de vardır. (2024 AYT’de soruldu )
• Dokular yeterli miktarda oksijen alamadığında eritropoietin hormonu devreye girer ve bu hormon kan alyuvar sayısını arttırır.
• Eritropoietin hormonunun çoğu böbrekte, bir kısmı ise karaciğerde üretilir.

Hormonal kontrol

• Su geri emilimi hipotalamusun kontrolünde, ADH etkisi ile gerçekleşir.
• Kanın su oranı azaldığında hipotalamus hipofiz bezini uyarır ve hipofiz bezi ADH’ı kana verir.
• ADH, distal tüp ve idrar toplama kanalının suya geçirgenliğini arttırarak bu bölümlerdeki ve su geri emilimi arttırır.
• Kandaki su oranı çok ise kandaki ADH miktarı azaltılır.
• Aldoteron, vücudun mineral dengesi üzerinde etkili olan en önemli hormondur.
• Aldosteron, özellikle henle kulpunun çıkış bölümünde gerçekleşen mineral geri emilimi üzerinde etkilidir.
• Aldosteron, gerekenden fazla salgılanırsa sodyum ve klor minerallerinin kandaki miktarı artar.
• Bu durumda su vücutta fazla tutulur ve kişide ödem oluşumu gözlemlenir.

Homeostazinin sağlanmasında böbreklerin rolü

• Böbrekler, gerçekleştirdiği faaliyetler sonucu kan ve doku sıvısındaki maddelerin dengede tutulmasında ve dolayısı ile homeostazinin korunmasında önemli roller alır.
• Böbrekler kanın pH değerini ayarlamada de görev alır.
• Böbrekler asidik veya bazik maddeler salgılayarak kan pH değerini düzenler.

Kan pH değerinin arttırılması

• Kandaki hidrojen iyonu oranı arttığında kanın pH değeri düşer ve kan asitleşir.
• Bu durumda proksimal ve distal tüplerden salgılanan amonyak (NH3) ve süzüntüdeki hidrojen iyonları birleşir ve amonyum (NH4) meydana gelir.
• Amonyum idrarla vücut dışına atılır.
• Bu yöntemle kanda fazla bulunan hidrojen iyonu kandan uzaklaştırılır.
• Böylece kan pH değeri arttırılmış olur.

Kan pH değerinin azaltılması

• Bikarbonat (HCO3) bazik bir moleküldür.
• Bikarbonatın kandaki değeri arttığında kan pH’ı yükselir ve kan bazikleşir.
• Kan pH değerini dengelemek için, nefronda geri emilen Na iyonları, bikarbonat molekülü ile birleştirilerek sodyum bikarbonat molekülü oluşturulur.
• Oluşan sodyum bikarbonat molekülleri idrar ile atılır.
• Kandaki bikarbonat miktarını azaltan bu yöntem, kan pH değerini düşürür.

Üriner sistem hastalıkları

Böbrek yetmezliği

• Böbrek yetmezliği zehirlenme, şeker hastalığı, yüksek tansiyon gibi rahatsızlıkları ortaya çıkarabilir.
• Böbrek yetmezliğinde kişinin idrarında proteine rastlanır.
• Böbreklerdeki yetmezliği, kan üre miktarında da artışa neden olur.
• İleri seviye böbrek yetmezliğinde böbrek nakli gerekir.
• Uygun böbreğin bulunamaması durumunda kişi diyaliz makinesine bağlanır.

Böbrek taşları

• Kalsiyum fosfat ve kalsiyum oksalat yapılı böbrek taşları, idrarın sağlıklı bir biçimde atılmasını zorlaştırır.
• Böbrek taşları ağrılara ve kanamalara neden olur.

İdrar yolu enfeksiyonu

• İdrar yolu enfeksiyonu bakteriyel bir hastalıktır.
• İdrar yolu enfeksiyonu özellikle soğuk havalarda, üşütmeye bağlı olarak ortaya çıkar.
• İdrar atımı sırasında yangı bu hastalığın belirtisidir.
• İdrar yolu enfeksiyonu vücut sıcaklığının yükselmesine neden olur.
• İdrar yolu enfeksiyonu antibiyotik tedavisi ile düzelir.